Wist je dat veel mensen die wij beschouwen als grote ondernemers hun school niet hebben afgemaakt? Een voorbeeld is bijvoorbeeld Apple-oprichter Steve Jobs. Hij vertelt op 12 juni 2015, ter gelegenheid van de diploma-uitreiking aan de Stanford Universiteit op gedenkwaarde wijze over zijn leerloopbaan. We presenteren hier de integrale tekst in het Nederlands. Maar zeg nu zelf… Het mooiste blijft toch om Steve Jobs deze woorden zelf te horen uitspreken.

“Het is me een eer vandaag hier te zijn, bij jullie afstuderen aan een van ‘s werelds beste universiteiten. Ik ben nooit afgestudeerd aan een universiteit. Om heel eerlijk te zijn ben ik nooit dichter bij een afstuderen geweest dan vandaag. Ik wil jullie vandaag drie verhalen uit mijn leven vertellen. Meer niet. Niets bijzonders. Gewoon drie verhalen.

“Ik ben na zes maanden met mijn studie aan het Reed College gestopt, maar ben toch nog een maand of achttien als starter blijven rondhangen, alvorens echt te stoppen. Waarom ik met mijn studie gestopt ben?

“Het begon al voor mijn geboorte. Mijn biologische moeder was een jonge, ongehuwde studente, die besloot me af te staan voor adoptie. Ze vond dat ik door mensen geadopteerd moest worden die gestudeerd hadden en dus zou ik door een advocaat en zijn vrouw geadopteerd worden. Alles was geregeld. Het enige was, dat ze op het allerlaatste moment, net toen ik geboren werd, besloten dat ze eigenlijk liever een meisje wilden. En dus kregen mijn ouders, die op een wachtlijst stonden, midden in de nacht een telefoontje met de vraag: ‘We hebben onverwacht een baby, een jongetje; willen jullie hem?’ Ze zeiden: ‘Natuurlijk.’ Mijn biologische moeder kwam er later achter dat mijn moeder nooit gestudeerd had en dat mijn vader nooit de middelbare school afgemaakt had. Ze weigerde de definitieve adoptiepapieren te ondertekenen. Pas maanden daarna gaf ze zich gewonnen, nadat mijn ouders beloofd hadden dat ik later naar de universiteit zou gaan.

“En zeventien jaar later ging ik inderdaad naar de universiteit. Maar naïef als ik was koos ik een universiteit uit die bijna net zo duur was als Stanford en al het spaargeld van mijn ouders, beiden arbeiders, ging op aan mijn collegegeld. Na zes maanden zag ik niet meer waar dat goed voor was. Ik had geen flauw idee wat ik met mijn leven wilde en ook niet hoe de universiteit me kon helpen daarachter te komen. En ondertussen was ik bezig al het geld erdoor te jagen dat mijn ouders in hun leven gespaard hadden. Ik besloot dus te stoppen en erop te vertrouwen dat het wel in orde zou komen. Op het moment zelf was het vreselijk eng om dat te doen, maar als ik er nu op terugkijk, was het een van de beste beslissingen die ik ooit genomen heb. Op het moment dat ik mijn studie afbrak, kon ik stoppen met de verplichte colleges die me niet interesseerden en starten met het volgen van cursussen die er interessant uitzagen.

Op het moment zelf was het vreselijk eng om dat te doen, maar als ik er nu op terugkijk, was het een van de beste beslissingen die ik ooit genomen heb.

“Dat was niet altijd romantisch. Ik had geen kamer op de campus en sliep dus op de grond bij vrienden, ik leverde colaflessen in tegen een stuiver per stuk om eten te kopen en ik liep elke zondagavond een kilometer of tien naar de andere kant van de stad voor één fatsoenlijke maaltijd per week, bij de Hare Krishna Tempel. Ik vond het fantastisch. En veel van de dingen waar ik toevallig tegenaan liep, ingegeven door mijn nieuwsgierigheid en mijn intuïtie, zijn later van onschatbare waarde gebleken. Ik zal een voorbeeld geven.

“Reed College bood in die tijd waarschijnlijk het beste onderwijs op het gebied van kalligrafie in het hele land. Elk affiche op de campus en elk etiket op elke la was prachtig met de hand gekalligrafeerd. Aangezien ik mijn studie had afgebroken en niet meer de gewone colleges hoefde te volgen, besloot ik te leren kalligraferen. Ik leerde over serif en san serif lettertypes, ik leerde over het gebruik van verschillende ruimtes tussen verschillende lettercombinaties en ik leerde te zien wat een bepaalde typografie tot een bijzondere typografie maakt. Het was prachtig, historisch en van een artistieke subtiliteit die de wetenschap ontstijgt, en ik vond het fascinerend.

“Niet dat dit ook maar enig praktisch nut voor mijn leven leek te gaan hebben. Tien jaar later echter, toen we de eerste Macintosh computer aan het ontwerpen waren, kwam het allemaal terug. En we stopten dat allemaal in het design van de Mac. Het was de eerste computer met een mooie typografie. Als ik niet tegen die cursus was aangelopen, had de Mac nooit meerdere lettertypes of proportionele lettertypes gehad. En aangezien Windows de Mac gewoon geïmiteerd heeft, zou waarschijnlijk geen enkele computer dat nu hebben.

“Als ik niet met mijn studie gestopt was, was ik nooit gestart met die kalligrafeercursus en hadden computers wellicht niet die mooie typografie gehad die ze nu hebben. Het was uiteraard onmogelijk de puntjes met elkaar te verbinden, vooruitkijkend, toen ik nog op de universiteit zat. Maar het was heel erg duidelijk toen ik tien jaar later terugkeek.

Het was onmogelijk de puntjes met elkaar te verbinden, vooruitkijkend. Maar het was heel erg duidelijk toen ik tien jaar later terugkeek.

“Nogmaals, je kunt de punten niet met elkaar verbinden als je vooruitkijkt; je kunt ze alleen verbinden als je terugkijkt. Je moet er dus op vertrouwen dat de puntjes in je toekomst op een of andere manier met elkaar verbonden zullen worden. Je
moet ergens op vertrouwen: je intuïtie, het lot, het leven, karma, wat dan ook. Ik ben nooit teleurgesteld door deze instelling en dit is wat mijn leven gemaakt heeft tot wat het is.

“Mijn tweede verhaal gaat over liefde en verlies. Ik heb geluk gehad: ik heb al vroeg in mijn leven gevonden waar mijn passie lag. Woz en ik begonnen met Apple in de garage van mijn ouders toen ik twintig was. We werkten hard en in tien jaar tijd groeide Apple van ons tweeën in een garage uit tot een onderneming van twee miljard dollar met meer dan vier duizend medewerkers. Het was net een jaar nadat we onze beste creatie, de Macintosh, op de markt hadden gebracht en ik was net dertig geworden, en toen werd ik ontslagen. Hoe je ontslagen kunt worden bij een bedrijf dat je zelf hebt opgezet? Nou, toen Apple groeide hebben we iemand aangenomen waarvan ik dacht dat die heel geschikt was om het bedrijf samen met mij te runnen. De eerste paar jaar ging alles goed. Maar toen begonnen onze visies op de toekomst uiteen te lopen en op een gegeven moment hadden we een conflict. Ons bestuur koos daarbij zijn kant. Dus op mijn dertigste lag ik eruit. Ik lag er erg zichtbaar uit. Mijn hele volwassen leven had hierom gedraaid. Nu was ik dat kwijt en ik ging helemaal onderuit.

Ik lag er erg zichtbaar uit. Mijn hele volwassen leven had hierom gedraaid. Nu was ik dat kwijt en ik ging helemaal onderuit.

“Maandenlang had ik geen enkel idee wat ik moest doen. Ik had het gevoel dat ik een teleurstelling was voor de vorige generatie ondernemers: ik had het stokje laten vallen dat aan mij was doorgegeven. Ik maakte een afspraak met David Packard en Bob Noyce en probeerde hen mijn excuses aan te bieden, dat ik het zo verpest had. Mijn mislukking was erg in de openbaarheid en ik overwoog zelfs om te verhuizen, ver weg. Maar heel langzaam begon er iets tot me door te dringen – dat ik nog steeds een passie had voor wat ik deed. Wat er bij Apple gebeurd was, had daar geen jota aan veranderd. Ik was afgewezen, maar nog steeds verliefd. En dus besloot ik opnieuw te beginnen.

“Destijds zag ik het niet zo, maar ontslagen worden bij Apple was het beste dat me had kunnen overkomen. In plaats van de druk van het succes kwam de lichtheid van het weer beginner zijn, minder zeker over alles. Hierdoor kreeg ik de vrijheid om aan een van de meest creatieve periodes van mijn leven te beginnen.

Destijds zag ik het niet zo, maar ontslagen worden bij Apple was het beste dat me had kunnen overkomen.

“In de vijf jaren daarna startte ik een bedrijf met de naam NeXT, nog een bedrijf met de naam Pixar, en werd ik verliefd op een fantastische vrouw, met wie ik later getrouwd ben. Pixar zou de eerste computergeanimeerde speelfilm ter wereld maken, Toy Story, en is nu de succesvolste studio voor animatiefilms ter wereld. De dingen namen een ongelooflijke keer: Apple kocht NeXT, ik ging terug naar Apple, en de technologie die we bij NeXT ontwikkeld hadden, is de kern van Apples huidige opleving. En Laurene en ik hebben samen een geweldig gezin.

“Ik weet bijna zeker dat dit allemaal niet gebeurd zou zijn als ik niet door Apple ontslagen was. Het was een vreselijk vies medicijn, maar de patiënt had het kennelijk nodig. Soms krijg je van het leven een klap op je kop. Verlies je vertrouwen dan niet. Ik ben ervan overtuigd dat het enige wat me op de been hield, het feit was dat ik hield van wat ik deed. Je moet je passie zien te vinden. En dat geldt net zo hard voor je werk als voor je geliefden. Je werk beslaat een groot deel van je leven en de enige manier om een bevredigend leven te leiden is als je werk doet dat jij fantastisch vindt. En de enige manier om fantastisch werk te doen is als je een passie hebt voor wat je doet. Als je dat nog niet gevonden hebt, moet je blijven zoeken. Neem niet met minder genoegen. Als je het vindt – zo gaat dat met alle hartszaken – weet je dat je het gevonden hebt. En het wordt er met de jaren alleen maar beter op, net als bij goede relaties. Dus blijf zoeken tot je het vindt. Neem niet met minder genoegen.

Soms krijg je van het leven een klap op je kop. Verlies je vertrouwen dan niet.

“Mijn derde verhaal gaat over dood. Toen ik zeventien was, las ik ergens een citaat dat ongeveer als volgt luidde: ‘Als je elke dag leeft alsof het je laatste dag is, zul je heel waarschijnlijk op een dag gelijk krijgen.’ Dat heeft indruk op me gemaakt en sindsdien kijk ik, al 33 jaar lang, elke ochtend in de spiegel en vraag me af: ‘Als vandaag de laatste dag van mijn leven was, zou ik dan doen wat ik vandaag ga doen?’ En als het antwoord teveel dagen achter elkaar ‘Nee’ is, weet ik dat ik iets moet veranderen.

“In mijn achterhoofd houden dat ik binnenkort dood ga, is een van de belangrijkste hulpmiddelen die ik ooit ben tegengekomen bij het nemen van belangrijke beslissingen in mijn leven.

“Want bijna alles – alle verwachtingen van buitenaf, trots, angst af te gaan of te mislukken – dat valt allemaal weg als we met de dood geconfronteerd worden. Dan blijft alleen over wat echt belangrijk is. In je achterhoofd houden dat je een keer dood gaat is de beste manier die ik ken om niet in de valkuil te lopen van te denken dat je iets te verliezen hebt. Je bent al naakt. Er is geen reden om niet je hart te volgen.

“Ongeveer een jaar geleden werd bij mij de diagnose kanker gesteld. Ik werd om half acht ’s morgens onderzocht en de scan liet duidelijk een tumor op mijn pancreas zien. Ik wist niet eens wat een pancreas was. De dokters zeiden me dat dit vrijwel zeker een ongeneeslijke vorm van kanker was en dat ik er rekening mee moest houden dat ik niet langer dan drie tot zes maanden te leven had. Mijn dokter adviseerde me naar huis te gaan en mijn zaken te regelen, wat dokterstaal is voor je voorbereiden op de dood. Het betekent dat je je kinderen in een paar maanden tijd alles moet vertellen wat je hun in een periode van tien jaar had willen vertellen. Het betekent dat je moet zorgen dat je al je zaken op orde hebt, zodat het voor je gezin zo makkelijk mogelijk zal zijn. Het betekent dat je afscheid moet gaan nemen.

Als vandaag de laatste dag van mijn leven was, zou ik dan doen wat ik vandaag ga doen?

“Ik heb een hele dag met die diagnose geleefd. Later op die dag werd er een biopsie uitgevoerd, waarbij ze een endo- scoop in mijn keel inbrachten, door mijn maag heen en in mijn ingewanden, een naald in mijn pancreas staken en een paar cellen van de tumor weghaalden. Ik was onder verdoving, maar mijn vrouw, die erbij was, vertelde me dat de dokters begonnen te huilen toen ze de cellen onder een microscoop bekeken, omdat bleek dat het een heel zeldzame vorm van pancreaskanker was, die operabel is en genezen kan worden. Ik onderging de operatie en ik ben nu weer helemaal in orde.

“Ik ben nog nooit zo dicht bij de dood geweest en ik hoop er de komende tientallen jaren niet dichter bij te komen dan dit. Omdat ik dit heb meegemaakt, kan ik het volgende met wat meer zekerheid zeggen dan toen de dood nog een nuttig, maar zuiver intellectueel concept was.

“Niemand wil dood. Zelfs mensen die naar de hemel willen, willen niet dood om daar te komen. Maar de dood is het lot dat we allemaal delen. Niemand is er ooit aan ontsnapt. En zo hoort het ook, want de dood is naar alle waarschijnlijkheid de allerbeste uitvinding van het leven. Het is wat verandering mogelijk maakt in het leven. Het ruimt het oude op om plaats te maken voor het nieuwe. Op het moment zijn jullie het nieuwe, maar op een dag, in de niet al te verre toekomst, zullen jullie geleidelijk aan het oude worden en opgeruimd worden. Het spijt me als ik wat dramatisch doe, maar daar komt het op neer.

“Je tijd is beperkt, dus verdoe je tijd niet door het leven van een ander te leven. Blijf niet aan dogma’s hangen: dat is leven met de resultaten van de gedachten van anderen. Zorg ervoor dat het lawaai van de mening van anderen niet je innerlijke stem wegdrukt. En vooral: heb de moed om je hart en je intuïtie te volgen. Die weten op een of andere manier al wat je werkelijk wilt worden. Al het andere is van secundair belang.

 Heb de moed om je hart en je intuïtie te volgen.

“Toen ik jong was, was er een fantastische publicatie met de naam The Whole Earth Catalog. Het was een van de bijbels van mijn generatie. Deze werd gemaakt door een zekere Steward Brand, hier vlakbij in Menlo Park, en hij bracht het boek tot leven met zijn poëtische aanpak. Dit was eind jaren zestig, vóór het tijdperk van persoonlijke computers en desktop publishing, en het werd dus helemaal gemaakt met behulp van typemachines, scharen en polaroid camera’s. Het was een soort Google in pocketformaat, 35 jaar voor het ontstaan van Google: het was idealistisch en het puilde uit van te gekke nieuwe foefjes en ideeën.

“Stewart en zijn team gaven verschillende edities van The Whole Earth Catalog uit en toen het zijn natuurlijke beloop had gehad, brachten ze de laatste editie uit. Het was halverwege de jaren zeventig en ik was van jullie leeftijd. Op de achterkant van hun laatste editie stond een foto van een weg, ergens op het platteland, zo’n weg waar je op aan het liften zou zijn als je avontuurlijk aangelegd was. Eronder stonden de woorden: ‘Blijf gretig. Blijf dwaas.’ Dat was hun afscheidsboodschap. Blijf gretig. Blijf dwaas. En dat ben ik mezelf altijd blijven toewensen. En nu, nu jullie afstuderen en een nieuw begin gaan maken, wens ik jullie dat toe. Blijf gretig. Blijf dwaas. Ik dank jullie allemaal hartelijk.”

Blijf gretig. Blijf dwaas.

De tekst is vertaald voor een de editie Levenslessen: Perspectieven op leerbiografie en leerloopbaan van het tijdschrift Develop. Dit tijdschrift is in zijn geheel en gratis te downloaden op de website van de Stichting Opleidingskunde FCE.